رهاسازی حقآبه تالاب و دریاچه بختگان که در فاصله ۲۱۸ کیلومتری جنوب شرق شیراز قرار دارد یکی از پر تکرارترین تیترهای خبری رسانه‌ها در روزهای اخیر بوده‌است که همچنان در بوته نقد و تحلیل کارشناسان قرار دارد.

به گزارش خبرگزاری فارس از نی‌ریز، خشک‌کامی تالاب و دریاچه بختگان موضوعی ملی است که با رفع آن بسیاری از مشکلات ملی، استانی و شهرستان‌های خرامه، بختگان، نی‌ریز و بخش‌هایی از شهرستان های ارسنجان و استهبان که در مسیر این تالاب قرار دارند نیز حل می‌شود و ترمیم خشکسالی سال های گذشته این دریاچه بر معیشت ساکنان محدوده دریاچه تأثیر فراوانی دارد.

سالانه صدها حافظ محیط زیست از انجمن‌های خصوصی گرفته تا NGOها، رسانه‌ها و حتی برخی سازمان‌ها و نهادها تلاش می‌کنند تا به مسئولین امر بفهمانند که خشکی بختگان یعنی یک فاجعه زیست محیطی برای دست کم ۵ شهرستان همسایه این دریاچه؛ یعنی فاجعه زیست محیطی برای کشاورزی، برای پرندگان مهاجر، برای فلامینگوها و هر جنبنده ای که زیستش به نوعی با این دریاچه گره خورده است.

حقآبه بختگان؛ میلیون در حرف، ۳۰ میلیون در عمل

اما در نهایت، و علی رغم تمام کم‌کاری‌های دولت قبل و تلاش‌ مسؤولان در دولت سیزدهم، حاصل همه این تلاش‌ها منجر شده به رهاسازی حقآبه بختگان به میزان حداکثر 100 میلیون متر مکعب آن هم به‌صورت اقساطی نه یک‌جا.

تصور کنید قرار است از سر دلسوزی و نه خدای ناکرده رفع تکلیف برای احیای دریاچه اقدامی صورت بگیرد، مسئولین تصمیم می‌گیرند 100 میلیون متر مکعب آب به دریاچه اختصاص دهند، از هفته ها قبل تا هفته ها بعد در همه تریبون‌ها این موضوع بازگو می‌شود، اما در وافع چه رخ می‌دهد: اول اینکه در سه قسمت آب رها سازی می‌شود، یعنی سه بار و هر بار تقریبا ۳۰ میلبون متر مکعب.

دوم اینکه طول مسیر آب از سد تا دریاچه نزدیک به 180 کیلومتر است و این آب قرار است بستر خشک مسیر انتقال را نیز سیراب کند.

سوم کشاورزانی که در طول مسیر فرصت را غنیمت می‌شمارند و هر چه زورشان می‌رسد آب برداشت می‌کنند و در آخر پس از چند روز، باقیمانده این ۳۰ مبلیون متر مکعب به ورودی دریاچه در شهر خرامه می‌رسد و حقآبه وارد دریاچه بختگان می‌شود.

دریاچه ای به وسعت 720 کیلومتر مربع که بنا بر آمار ارائه شده، وزارت نیرو می‌بایست در سال‌های خشک 350 میلیون متر مکعب در سال‌های با بارش معمولی 700 میلیون متر مکعب و در ترسالی 1 میلیارد متر مکعب حقآبه به این دریاچه وارد نماید، تنها شاهد ورود ظرفیت اسمی 100 میلیون متر مکعب آب آن هم در ۳ مرحله می باشد.

ادامه مطلب و چند و چون مسأله را از کارشناسان و فعالان محیط زیست جویا شدیم.

محمد جواد رنجبر فعال محیط زیست، مدیر عامل انجمن میراث ماندگار بختگان و عضو شورای هماهنگی شبکه و تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی استان فارس، در پاسخ به چگونگی وضعیت فعلی دریاچه پس از رها‌سازی آب، اظهار داشت: آب جمعه همین هفته یعنی هفتم بهمن ماه به ورودی دریاچه بختگان از سمت شهرستان خرامه رسید. 

آبی که به کام بختگان نمی‌رسد

وی با بیان اینکه دبی وحجم ورودی آب به دریاچه بسیار کم است، عنوان داشت: خالی بودن آب‌خوان‌های زیر رودخانه انتقال آب و همچنین برداشت‌های آب خصوصا در منطقه کربال که با ایجاد شبکه و حفر کانال‌های بزرگ صورت می‌گیرد، عملا چیزی عاید دریاچه از این حقابه نمی‌کند.

رنجبر می‌گوید: در همین چند روز پیش که برای دیدن ورود آب به دریاچه به منطقه رفته بودم شاهد استقرار تلمبه‌های سیار در مناطق مختلف که در حال آماده شدن و استقرار برای برداشت آب بودند و شخم زدن زمین‌ها بودم و لذا امیدی ندارم از این حقابه ناچیز چیزی در نهایت عاید دریاچه شود. 

بختگان بایک میلیارد و چهارصد و پنجاه میلیون متر مکعب آب سیراب می‌شود

این فعال محیط زیست در ادامه بیان داشت: بختگان برای برگشت به روزهای عادی خودش در حالتی که آب موج بزند و در صورتی که تراز سطحی آب زیر زمینی صفر باشد نیاز به یک میلیارد و چهارصد و پنجاه میلیون متر مکعب آب دارد، یعنی چیزی حدود 14 برابر رهاسازی اخیر آبی که صورت خواهد گرفت.

به گزارش فارس، این تراژدی وقتی تاسف‌بارتر می‌شود که بنا به گفته رنجبر تراز بستر دریاچه بختگان اکنون منفی ۷ و نیم متر می‌باشد، یعنی اینکه همه آمارها و حقآبه‌های فوق الذکر زمانی موثر خواهد بود که تراز بستر بختگان صفر باشد و حالا که منفی‌است ابتدا باید آنقدر آب به آبخوان‌های بستر دریاچه تزریق شود تا اولا تراز بستر صفر گردد و آنگاه دریاچه بتواند حقآبه ورودی را حفظ نماید. 

رنجبر در ادامه با بیان اینکه این حقآبه نهایتا تا خانه کت که بیاید ظرف مدت یک هفته هیچ اثری از آن باقی نخواهد ماند گفت: با وجود این شرایط، قسمت اعظم دریاچه که سمت شهرستان نی‌ریز می‌باشد بی نصیب از آبگیری است.

 وی افزود: علاوه بر این سد سازی بر‌ روی مسیر طبیعی تغزیه بختگان و بسته شدن سایرحوزه های آبریز این دریاچه بزرگ حال و روز بدی را برای خود دریاچه و ساکنین اطرافش پدید آورده است.

مدیر عامل انجمن میرات ماندگار بختگان عمل به دستور استاندار فارس که در جلسه احیاء تالاب‌ها بیان شد مبنی بر اینکه پس از هر بارش خوب 30 میلیون متر مکعب آب بروی دریاچه رها سازی شود را یکی از راهکارهای بهبود اوضاع بختگان دانست.

 وی همچنین در مورد معضل برداشت آب توسط کشاورزان در مسیر رهاسازی نیز گفت: اگر مانند مرودشت و برخی نقاط دیگر حقآبه‌ای جهت کشاورزان منطقه پایین دست مانند کربال نیز تعیین شود شاید حرص و ولع برداشت از حقآبه بختگان کمتر شود و بتوان مقدار آب بیشتری وارد دریاچه نمود. 

سید‌حسن طباطبایی سرپرست پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان نیز در گفتگو با خبرنگار فارس در این‌ باره اظهار داشت: طول هیدرولوژیک رودخانه ای که حقآبه را به دریاچه انتقال می‌دهد 180 کیلومتر است و در مسیر به دلیل برداشت‌های کشاورزان و همچنین شارژ آب بستر رودخانه حجم زیادی از این آب کسر می‌شود.

رهاسازی حقآبه به نام بختگان و به کام کشاورزان

طباطبایی افزود: البته با شرایط بارش‌های اخیر شاید این برداشت‌های آب در رهاسازی قسمت اول حقآبه 100 میلیون متر مکعبی کمتر باشد اما قطعا در دو سری آینده که هر بار 30 میلیون آزاد می‌گردد و به فصل گرما نزدیک‌تر می‌شویم و کشت کشاورزان شروع می‌شود، برداشت آنقدر افزایش می‌یابد که شاید عملا سهم بختگان از سهم کشاورزان کمتر شود واین یعنی رهاسازی حقآبه به نام بختگان و به کام کشاورزان.

وی رها سازی یک‌جا یک‌صد میلیون متر مکعبی آب را تنها راه بهره‌مندی حداکثری دریاچه بختگان از این حقابه دانست.

بر اساس گفته طباطبایی طبق قانون، وزارت نیرو موظف به حفظ بستر و حریم مسیر انتقال حقآبه رها شده تا ورودی تالاب می‌باشد و می‌بایست مقدار دقیق حقآبه تخصیص داده شده را در آخرین ایستگاه هیدرومتریک نزدیک به ورودی تالاب تحویل نماید، در غیر این‌صورت، میزان برداشت‌ها از حقآبه در مسیر توسط کشاورزان و یا میزان شارژ بستر رودخانه هیچ ارتباطی به حقآبه رها شده ندارد و صد میلیون متر مکعب می‌بایست تماما وارد تالاب شود و این مسئله هم اکنون رعایت نمی‌گردد.

این در حالی است که بهمن ایزدی از فعالان محیط زیست نیز در آئین ورود آب به تالاب بختگان بیان کرد: تمامی گروه‌های مردم نهاد در استان فارس تلاش های زیادی برای احیا تالاب ها و ایجاد شرایط متعادل برای بختگان‌ کرده‌اند. 

وی ادامه داد: دامنه بحران به قدری وسیع است که تلاش های صورت گرفته بسیار ناچیز و اندک بوده است، البته ارائه حقآبه تالاب های استان نظیر بختگان نشان از اهمیت دادن مقامات استان به موضوع احیا تالاب های فارس دارند. 

ایزدی افزود: میزان آب رها شده برای تالاب بختگان کافی نیست زیرا حق‌آبه ارائه شده با توجه به شرایط محیطی باید ارائه شود و ۵٠ درصد از حقابه به فرونشست ها فرو می رود زیرا خشکسالی سالیان اخیر بسیار زیاد است. 

ایزدی ادامه داد: امیدواریم اگر قرار است ١٠٠ میلیون متر مکعب آب به بختگان داده شود همین میزان، یعنی ١٠٠ میلیون متر مکعب نیز در بختگان تحویل داده شود. 

وی عنوان کرد: وجود بیماری های پوستی در این منطقه یک بیماری رایج است و اگر تالاب بختگان آب‌گیری شود شاهد بهبود بیماری های پوستی و بیماریهای رایج در این منطقه خواهیم بود.

به گفته وی عدم مدیریت صحیح منابع آبی حوزه بختگان موجب شده تا بسیاری از روستاهای این منطقه دچار خشکسالی و مهاجرت شوند که اگر این تالاب احیا شود شاهد مهاجرت معکوس و رونق روستاهای اطراف نیز خواهیم بود.

 چیزی که به وضوح می‌توان از اظهار نظر کارشناسان و فعالان محیط زیست برداشت نمود، این است که این حقآبه برای بختگان بیشتر جنبه نمایشی دارد تا اینکه کاربردی باشد، آبی که تا قسمت‌هایی از دریاچه بیشتر جلو نمی‌رود تاثیری بر احیا آن نخواهد گذاشت و رها شدنش به این شکل و طی سه مرحله با در بند بودنش تفاوتی برای دریاچه پهناور بختگان ندارد.

حداقل کاری که شاید بتوان به‌وسیله آن تا حدودی آن‌هم به‌صورت خیلی سطحی دریاچه را پوشش داد رها سازی یک جا یکصد میلیون متر مکعبی آب است و در غیر این‌صورت، برای احیای کامل بختگان حداقل یک میلیارد متر مکعب آب لازم است. 

گزارش از: محمدمهدی توکل